Niezłomni bohaterowie naszej ziemi

W 2023 r. mija 80.rocznica pacyfikacji wsi w powiecie dębickim przez niemieckiego okupanta oraz 5. rocznica upamiętnienia Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej. W 1943 r. przeprowadzono kilkadziesiąt akcji pacyfikacyjnych. Do największych doszło m.in. w Róży, Wiewiórce, Gumniskach, Bobrowej i Małej. Tragedia, która rozegrała się w tych miejscach szokuje i boli po dziś dzień. To czas kiedy cierpienie i śmierć dotykały najczęściej ludzi niewinnych, którzy nieśli pomoc potrzebującym bo tak było w przypadku dramatu mieszkańców powiatu dębickiego. Opowieść o zagładzie spokojnej, położonej wśród lasów wsi to historia tragiczna ale i piękna zarazem. Piękna, bo wśród śmierci, strachu i cierpienia znalazło się wielu, którzy potrafili nieść pomoc, z narażeniem życia ratowali bliźnich, przyjęli ich do swoich domów. To niezłomni bohaterowie naszej ziemi. Warto wspomnieć po 8 dekadach od tej tragedii rodzinę Józefa Erazmusa ps. Anheli, dowódcy plutonu “Róża”. 24 lipca 1943 r. oddziały SS z Pustkowa, funkcjonariusze Policji bezpieczeństwa z Tarnowa i Dębicy, dębickie gestapo oraz policja granatowa przeprowadzili akcję pacyfikacji wsi Róża, która była wymierzona w żołnierzy AK z placówki Zassów „Zapalnik”. Podczas pacyfikacji aresztowano plut. J.Erazmusa ps. „Anheli”, kt. poddano brutalnym torturom. Na jego oczach bito i torturowano żonę Antoninę oraz nieletniego syna Edwarda, kt. następnie zastrzelono. Mimo tego nie wydał nikogo, wykazując rzadki hart woli i wytrzymałości. Anhelli został przewieziony do Tarnowa, gdzie go torturowano, a wkrótce został zastrzelony i pochowany w nieznanym miejscu.

Przypadające jubileusze są sposobnością do uhonorowania opisanej postaci i podejmowania inicjatyw edukacyjnych, kulturalnych, patriotycznych w środowisku lokalnym, inspirowanych jego postawami życiowymi.

Aby przywrócić pamięć o ludziach, którzy ze wszystkich sił służyli Ojczyźnie, angażowali się w działalność społeczną i niepodległościową powstał projekt pt. „Postawa Anhelego przykładem niezłomności społeczeństwa wobec okupanta na ziemi dębickiej”. Jego głównym celem jest ukazanie dramatu  wojny w kontekście działalności ludności w 80. rocznicę pacyfikacji wsi na ziemi dębickiej oraz w 5.rocznicę narodowego Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej poprzez działania w społecznościach lokalnych.

Projekt został zrealizowany przez Miejską i Powiatową Bibliotekę Publiczną w Dębicy we współpracy z Miastem Dębica, oraz Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.

Dzięki podejmowanym działaniom przedstawiono w szerokim kontekście historycznym i społecznym losy ludności wiejskiej wsi polskiej w okresie II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem martyrologii oraz budowania pamięci historycznej i form upamiętniania tych tragicznych wydarzeń.

Założeniami projektu było również upowszechnienie wiedzy o wydarzeniach związanych z odzyskaniem niepodległości Polski i odbudową państwowości, oddanie hołdu, czci i zachowanie w pamięci tych niezłomnych młodych ludzi zamordowanych przez niemieckiego okupanta, upamiętnienie mieszkańców wsi i miejsc w naszym regionie związanych z II wojną światową i działaniami partyzantów; i wreszcie – upowszechnianie wiedzy na temat „Anhelego” – żołnierza Armii Krajowej, działacza społecznego oraz krzewienie postaw patriotycznych.

Pierwszym przedsięwzięciem podjętym w ramach realizacji projektu była inscenizacja historyczna pacyfikacji Małej, Róży i Gumnisk. Na wałach nad Wisłoką pojawiły się prawdziwe tłumy. Wszyscy chcieli zobaczyć to widowisko. Na mieszkańców czekały również ciekawe stoiska w ramach pikniku, a także koncert historyczno – patriotyczny FORTECA – WALKA TRWA.

Kolejny krok to wystawa plenerowa pn. „Dębica walcząca 1939-1950 r. Tradycje walki zbrojnej w czasie wojny. Podziemie antykomunistyczne.” Zorganizowano również sesję popularno – naukową dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Wszystkie wydarzenia znajdą się w publikacji pt. „Losy ludności powiatu dębickiego podczas II wojny światowej”.

Dzięki projektowi pt. „Postawa Anhelego przykładem niezłomności społeczeństwa wobec okupanta na ziemi dębickiej” udało się włączyć obywateli miasta Dębicy (dzieci, młodzież, dorosłych, oraz seniorów) we współtworzenie obchodów w 80. rocznicy pacyfikacji wsi.

Rok 1943 przeniknięty jest ogromem ofiar – mieszkańców okolicznych wsi, rozstrzeliwanych, wyrzucanych z domostw, pozbawionych dobytku, wywożonych do sowieckich łagrów i niemieckich obozów koncentracyjnych, na przymusowe roboty, walczących z obowiązkiem oddawania kontyngentów żywnościowych, a przede wszystkim czynnie, z bronią w ręku przeciwstawiających się wrogowi w okolicznych oddziałach partyzanckich.

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach programu „Patriotyzm Jutra”